Η ιδέα
Η Πρόκληση
Η Αθήνα βρίσκεται πλέον ανάμεσα στις πιο ευάλωτες ευρωπαϊκές πόλεις απέναντι στην κλιματική κρίση. Έκθεση της Moody’s (2023) την κατέταξε πρώτη σε κίνδυνο από καύσωνα και ξηρασία, ενώ ο καύσωνας «Κλέων» (Ιούλιος 2023) ανέβασε τη θερμοκρασία στους 45 °C, επιβεβαιώνοντας ότι τα ακραία φαινόμενα γίνονται ολοένα και πιο συχνά και έντονα.
Περισσότερο από το 80% του αστικού ιστού καλύπτεται από αδιαπέραστα υλικά, που παγιδεύουν τη θερμότητα και ενισχύουν το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας. Την ίδια στιγμή, η πλήρης απουσία επιφανειακών ροών νερού — καθώς οι τρεις ιστορικοί ποταμοί της πόλης έχουν θαφτεί κάτω από άσφαλτο και μπετόν — στερεί από τους κατοίκους ένα φυσικό μέσο δροσιάς και επιδεινώνει το πρόβλημα.
Οι σημερινές λύσεις, όπως ο περιορισμός υπαίθριων εργασιών τις πιο ζεστές ώρες, παραμένουν αποσπασματικές και βραχυπρόθεσμες, αφήνοντας τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά χωρίς επαρκείς και ποιοτικούς δημόσιους χώρους δροσιάς.
Το όραμα
Το Cooling Havens φέρνει πίσω το νερό και το πράσινο στην Αθήνα μέσα από ένα δίκτυο 6 Σημείων Δροσιάς. Περιλαμβάνει αστικές παρεμβάσεις, όπως κήπους συλλογής βρόχινου νερού, βιοκανάλια και κήπους που ποτίζονται μέσω τεχνολογίας ανάκτησης νερού. Η εφαρμογή των σχεδιαστικών προτάσεων θα προκύψει από ανοιχτούς διαγωνισμούς.
Οι εγκαταστάσεις δημιουργούν περισσότερα από 8.000 m² νέας μπλε και πράσινης υποδομής και στοχεύουν σε περίπου 2 – 5 °C μείωση της τοπικής θερμοκρασίας τις ημέρες καύσωνα, ενώ συγκρατούν πάνω από περίπου 70 % των βροχών μεγάλης έντασης.
Κάθε σημείο εξοπλίζεται με «έξυπνους» αισθητήρες IoT για θερμοκρασία, υγρασία και κατανάλωση νερού, που συλλέγουν και μεταδίδουν σε πραγματικό χρόνο στοιχεία σε μια Ανοιχτή Βάση Δεδομένων. Με αυτό τον τρόπο δίνεται η δυνατότητα στους πολίτες να παρακολουθούν τις μετεωρολογικές μετρήσεις και επιτρέπει στην πολιτεία να χαράζει εμπεριστατωμένη και ποιοτική πολιτική.
Οι παρεμβάσεις υλοποιούνται σε έξι κομβικές περιοχές της Αθήνας:
Πάρκο Ιλισίων, Ιλίσια
Χώρος πρασίνου Αγ. Λαύρας (Σταθμός ΗΣΑΠ), Άνω Πατήσια
Πλατεία Λακωνίας, Αμπελόκηποι
Πλατεία Ράμνες, Κολωνός / Μεταξουργείο
Πάρκο Αγ. Νικολάου Πευκακίων, Νεάπολη Εξαρχείων
Φωκίωνος Νέγρη, Κυψέλη
Η λύση
Η λύση πλαισιώνεται από ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα συμμετοχής και μάθησης:
Σχολή Νερού της Αθήνας & Ψηφιακό Εργαστήριο Μνήμης Νερού
Εκπαιδευτικά μονοπάτια και εργαστήρια αφήγησης ιστοριών γύρω από το νερό.
Κέντρα Συμμετοχής Πολιτών
Τουλάχιστον 10 εργαστήρια συν-διαμόρφωσης στις περιοχές παρέμβασης, με στόχο τη συμμετοχή άνω των 120 κατοίκων στον σχεδιασμό.
Πράσινες Θέσεις Εργασίας
Κατάρτιση 40 ανέργων στη συντήρηση υποδομών βασισμένων στο νερό και το πράσινο.
Εκπαίδευση Στελεχών Δήμου
Εκπαίδευση 25 δημοτικών υπαλλήλων στη συντήρηση των εγκαταστάσεων με στόχο τον ανθεκτικό σχεδιασμό.
Ανοικτό Εργαστήριο Δημόσιων Δεδομένων
Πολίτες, ερευνητές και φορείς έχουν πρόσβαση σε ζωντανές μετρήσεις και πληροφορίες για να παρακολουθούν και να κατανοούν τη χρήση του νερού.
Οπτικοποίηση δεδομένων μέσω έργων τέχνης
Καλλιτέχνες και επιστήμονες συνεργάζονται για να μετατρέψουν τα περιβαλλοντικά δεδομένα σε οπτικές αναπαραστάσεις, κάνοντας τα προσιτά και κατανοητά για όλους.
Η προσέγγιση αυτή δημιουργεί σημεία δροσιάς και καλλιεργεί κουλτούρα υπεύθυνης χρήσης του νερού σε κάθε γειτονιά, ενισχύοντας παράλληλα τη συμμετοχικότητα και το αίσθημα συλλογικής ευθύνης των πολιτών για τον δημόσιο χώρο και το περιβάλλον.
Η Καινοτομία
Η καινοτομία του Cooling Havens ξεκινά από το Πάρκο Ιλισίων, όπου εφαρμόζεται η τεχνολογία συστήματος ανάκτησης νερού για άρδευση: ένα σύστημα ανάκτησης νερού που παρέχει καθαρό, ανακτημένο νερό για άρδευση και δημιουργεί έναν νέο υδάτινο κήπο. Η λύση αυτή, σε συνδυασμό με κήπους βρόχινου νερού και βιοκανάλια, δείχνει πώς η πόλη μπορεί να αξιοποιεί τους φυσικούς της πόρους με έξυπνο και βιώσιμο τρόπο.
Τα Σημεία Δροσιάς του Cooling Havens δεν είναι απλώς τεχνικές υποδομές· αποτελούν συμμετοχικές πλατφόρμες που συνδυάζουν καινοτόμο σχεδιασμό, τεχνολογία αιχμής και πολιτιστική δημιουργία.
Ενσωματωμένη νερό‑τεχνολογία & χαμηλό κόστος
Δύο κινητές, επανατοποθετούμενες κατασκευές δείχνουν ότι οικονομικά προσιτές λύσεις μπορούν να μειώσουν μετρήσιμα τη θερμοκρασία και να επεκταθούν σε άλλες γειτονιές.
Έξυπνη παρακολούθηση μικροκλίματος
25 σταθμοί συλλογής δεδομένων και αισθητήρες IoT μετρούν θερμοκρασία, υγρασία, κατανάλωση νερού και ποιότητα αέρα. Όλα τα δεδομένα δημοσιεύονται σε ένα Open Data Portal, προσβάσιμο από την πόλη και τους πολίτες.
Βελτιστοποίηση με τεχνητή νοημοσύνη
Αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης αναλύουν σε πραγματικό χρόνο τα δεδομένα και ρυθμίζουν ροές νερού και ενέργειας, μειώνοντας το περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Δεδομένα που γίνονται τέχνη
Διαδραστικές πολυμεσικές εγκαταστάσεις μετατρέπουν τα κλιματικά δεδομένα σε οπτικές εμπειρίες, εμπλέκοντας το κοινό και ενισχύοντας τη βιωματική μάθηση γύρω από το νερό.
Οικοσύστημα συν‑δημιουργίας
Από τη Σχολή Νερού της Αθήνας έως τον Ανοικτό Διαγωνισμό Σχεδίου, το έργο καλεί μαθητές, καλλιτέχνες, τεχνικούς και δημοτικούς υπαλλήλους να συν-σχεδιάσουν, να συντηρήσουν και να επεκτείνουν τις παρεμβάσεις, δημιουργώντας μια νέα κουλτούρα νερού στην πόλη.
Το αποτέλεσμα είναι μια πρώτη και καινοτόμα για την Ευρώπη ολοκληρωμένη λύση που συνδυάζει την ένταξη του νερού στον δημόσιο χώρο, την ψηφιακή διακυβέρνηση και την κοινωνική καινοτομία—μια λύση έτοιμη να αναπαραχθεί και σε άλλες πόλεις με παρόμοιες προκλήσεις.
Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για την Αστική Ανάπτυξη (EUI)
Το Cooling Havens υλοποιείται χάρη στη συν-χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας για την Αστική Ανάπτυξη (EUI) — τον διάδοχο μηχανισμό των UIA που στηρίζει τολμηρές, μετασχηματιστικές λύσεις στις ευρωπαϊκές πόλεις.