H Αθήνα «χτίζει» την ανθεκτικότητά της

Τι συμβαίνει όταν μια πόλη, σχεδιασμένη για το κλίμα του χθες, έρχεται αντιμέτωπη με τους ασταμάτητους καύσωνες του σήμερα; Όταν το τσιμέντο κυριαρχεί και το χώμα εξαφανίζεται; Πού καταλήγει το νερό όταν τελικά πέσει βροχή;

Από τη Δρ.Ελένη Φελέκη, Ειδική ΤΝ για το Cooling Havens

Σε όλη την Ευρώπη, οι πόλεις αντιμετωπίζουν μια διπλή κρίση: οι ολοένα αυξανόμενες θερμοκρασίες μετατρέπουν τους δρόμους σε «φούρνους», ενώ οι ξαφνικές πλημμύρες επιδεινώνονται λόγω της υπερβολικής δόμησης, που στερεί από τη φύση τον ρόλο της ως φυσικού αποσβεστήρα. Είναι άραγε οι πόλεις μας φτιαγμένες για να μας προστατεύουν ή εντείνουν τελικά τους κινδύνους με τους οποίους ζούμε; Έχει έρθει η στιγμή να επανεξετάσουμε πώς σχεδιάζουμε στρατηγικές, πώς χτίζουμε, πώς χρησιμοποιούμε τους φυσικούς πόρους και πώς προετοιμαζόμαστε για τη νέα αστική πραγματικότητα που διαμορφώνεται από τα ακραία κλιματικά φαινόμενα.

Σχεδιάζοντας την ανθεκτικότητα

Στην Ευρώπη, η ανθεκτικότητα των πόλεων στηρίζεται όλο και περισσότερο στην κατανόηση του πού ακριβώς συμβαίνουν οι αλλαγές και γιατί έχουν σημασία. Οι Στρατηγικές Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης (Sustainable Urban Development – SUD), που υλοποιούνται με τη στήριξη της πολιτικής συνοχής της ΕΕ, δεν προσφέρουν έτοιμες συνταγές αλλά προσαρμοσμένες λύσεις σε τοπικές ανάγκες.

Για την Αθήνα, οι μεγάλες προκλήσεις της πυκνής δόμησης απαιτούν συγκεκριμένες απαντήσεις. Η Στρατηγική Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης της πόλης, στο πλαίσιο του Περιφερειακού Προγράμματος «ΑΤΤΙΚΗ 2021–2027», δίνει έμφαση στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και στη βιώσιμη διαχείριση του νερού. Αυτό επιτυγχάνεται με την ενίσχυση κρίσιμων υποδομών σε περιοχές με ιδιαίτερες ανάγκες και με την αναβάθμιση των συστημάτων αποχέτευσης και διαχείρισης λυμάτων.

Παράλληλα, στο ίδιο πνεύμα με τη Στρατηγική για την Αντιμετώπιση των Καυσώνων και την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή, ο Δήμος Αθηναίων έχει υπογράψει τη Σύμβαση για την Κλιματική Ουδετερότητα, αποδεικνύοντας τη δέσμευσή του να ενισχύσει την ανθεκτικότητα της πόλης και να την κάνει έναν πιο βιώσιμο τόπο για τους κατοίκους της.

Θέτοντας σε εφαρμογή τη στρατηγική για την Αθήνα

Η Αθήνα ακολουθεί μια ξεκάθαρη πορεία προς την υλοποίηση των στρατηγικών της στόχων. Στο πλαίσιο αυτό, έχει ξεκινήσει το έργο Cooling Havens: Water-Powered Neighbourhood Cooling and Engagement Stations, το οποίο χρηματοδοτείται από την «Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για την Αστική Ανάπτυξη (EUI) – Καινοτόμες Δράσεις».

Το Cooling Havens προβλέπει την εγκατάσταση δημόσιων παρεμβάσεων, προσαρμοσμένων σε κάθε γειτονιά, που αξιοποιούν καινοτόμες τεχνικές συλλογής και διαχείρισης νερού. Δημιουργούν έτσι νέες μπλε και πράσινες υποδομές, οι οποίες μειώνουν τις θερμοκρασίες και μετριάζουν τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Παράλληλα, ενισχύουν τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και την ευαισθητοποίηση γύρω από την εξοικονόμηση νερού. Το νερό, άλλωστε, δεν είναι απλώς φυσικός πόρος αλλά συνδέεται βαθιά με την κοινωνική ζωή και την ιστορία της πόλης.

Γιατί το Cooling Havens είναι σημαντικό και καινοτόμο

Το έργο περιστρέφεται γύρω από την υλοποίηση μιας σειράς παρεμβάσεων αστικού σχεδιασμού με ευαισθησία στο νερό, σε διάφορες γειτονιές, επαναφέροντας το στοιχείο του νερού στον ιστό της πόλης.

Κάθε στρατηγικά τοποθετημένη παρέμβαση λειτουργεί ως πρότυπο καινοτόμων, φυσικών σταθμών δροσισμού που αξιοποιούν το νερό με μοναδικούς τρόπους, όπως κήπους συλλογής βρόχινου νερού και υγροτόπους τύπου bioswale. Οι εγκαταστάσεις αυτές λειτουργούν ως φυσικοί μηχανισμοί ψύξης, μειώνοντας τις τοπικές θερμοκρασίες και περιορίζοντας το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας. Οι παρεμβάσεις είναι ειδικά προσαρμοσμένες σε κάθε τοποθεσία, αναζωογονώντας πυκνοδομημένες περιοχές και μετατρέποντάς τες σε πολύτιμους πόρους για την κοινότητα.

Επιπλέον, οι λύσεις που εφαρμόζονται δεν περιορίζονται στην άμεση μείωση της θερμοκρασίας. Ενθαρρύνουν τη μακροπρόθεσμη περιβαλλοντική βιωσιμότητα, στηρίζοντας την εξοικονόμηση νερού και την αποδοτική χρήση των φυσικών πόρων. Πέρα από την υλική υποδομή, οι χώροι αυτοί θα εξελιχθούν σε κόμβους κοινωνικής συμμετοχής.

«Το έργο αυτό είναι μια εμβληματική πρωτοβουλία για την πόλη, μια νέα προσέγγιση που μας πάει πέρα από την παραδοσιακή γκρι υποδομή. Δουλεύοντας με τη φύση, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες προκλήσεις του σήμερα, ειδικά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και των καυσώνων που η πόλη μας βιώνει όλο και πιο συχνά. Οι λύσεις βασισμένες στη φύση μάς επιτρέπουν να αξιοποιούμε στοιχεία όπως το νερό και το έδαφος για να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής στις γειτονιές μας. Πρόκειται για ορατά, ουσιαστικά έργα, συχνά πιο οικονομικά, πιο γρήγορα στην υλοποίηση και περισσότερο αποδεκτά από τους πολίτες, αφού προκαλούν λιγότερες αναταράξεις στον αστικό ιστό. Αν υλοποιηθούν σωστά, το αποτέλεσμα θα είναι ένα νέο μοντέλο διακυβέρνησης για τις αστικές παρεμβάσεις στην εποχή της κλιματικής κρίσης.»

Νίκος Χρυσόγελος, Αντιδήμαρχος Αθηναίων για την Κλιματική Διακυβέρνηση και την Κοινωνική Οικονομία, πρώην Ευρωβουλευτής

Το έργο ενσωματώνει επίσης ψηφιακές τεχνολογίες για την παρακολούθηση περιβαλλοντικών παραγόντων και της βιοποικιλότητας, καθώς και λύσεις ενεργειακής αποδοτικότητας, φωτισμού, αστικών υποδομών και προσβασιμότητας.

Ποιοι συμμετέχουν

Για την επίτευξη των στόχων του έργου, ο Δήμος Αθηναίων έχει δημιουργήσει ένα ευρύ και πολυσύνθετο δίκτυο συνεργασιών: το Τμήμα Διαχείρισης Υδατικών Πόρων και Περιβαλλοντικής Μηχανικής της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, την ΕΥΔΑΠ, τη μεγαλύτερη εταιρεία ύδρευσης στην Ελλάδα, γραφεία αρχιτεκτονικής τοπίου με τεχνογνωσία στον σχεδιασμό μπλε και πράσινων υποδομών, καθώς και οργανισμούς εκπαίδευσης και κοινωνικής συμμετοχής που μπορούν να κινητοποιήσουν τους κατοίκους των περιοχών παρέμβασης.

Τα καινοτόμα στοιχεία του έργου θα μεταφερθούν και σε τρεις ευρωπαϊκούς εταίρους που λαμβάνουν επίσης χρηματοδότηση στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας για την Αστική Ανάπτυξη: τον Δήμο της 18ης Περιφέρειας της Βουδαπέστης στην Ουγγαρία, τον Δήμο Ρούσελαρε στο Βέλγιο και τον Δήμο Σόφιας στη Βουλγαρία.

Σημαντικά αποτελέσματα και χρονοδιάγραμμα

Επτά σταθμοί δροσισμού με βάση το νερό θα κατασκευαστούν και θα εγκατασταθούν σε διαφορετικές γειτονιές της Αθήνας. Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται σε 6.248.415,80 €, με συγχρηματοδότηση ύψους 4.998.732,64 € από το ΕΤΠΑ.

Το έργο ξεκίνησε την 1η Δεκεμβρίου 2024 και θα ολοκληρωθεί στις 30 Μαΐου 2028.

Επιτεύγματα μέχρι σήμερα

Κατά τους πρώτους έξι μήνες, καθορίστηκαν οι διοικητικές και διαχειριστικές διαδικασίες, ενώ αναπτύχθηκε ισχυρή δυναμική συνεργασίας μεταξύ των εταίρων. Πραγματοποιήθηκαν αρκετές επιτόπιες επισκέψεις, συμπεριλαμβανομένης και μίας με τη συμμετοχή του Ειδικού Καινοτομίας.

Η εκτενής λίστα πιθανών τοποθεσιών αξιολογήθηκε βάσει προκαθορισμένων κριτηρίων και κατέληξε σε μια τελική επιλογή επτά περιοχών: Ιλίσια, Μεταξουργείο, Κολωνός, Εξάρχεια, Προμπονάς, Αμπελόκηποι και Κυψέλη.

Αξιολόγηση περιοχών παρέμβασης

Η αξιολόγηση βασίστηκε σε παράγοντες όπως η ιδιοκτησία γης, η ύπαρξη υποδομών ύδρευσης και η εγγύτητα σε δομημένες περιοχές ώστε να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος. Επιπλέον, λήφθηκαν υπόψη η παρουσία πρασίνου ώστε να αποφευχθεί η απομάκρυνση φυτών, η τοπογραφία για να αξιοποιηθεί η φυσική ροή του βρόχινου νερού, καθώς και ο βαθμός κοινωνικής ευαλωτότητας, διασφαλίζοντας ότι οι παρεμβάσεις θα προωθήσουν την περιβαλλοντική ισότητα και την ισότιμη πρόσβαση. Οι τοποθεσίες εξετάστηκαν επίσης για τη δυνατότητα σύνδεσης με μελλοντικά έργα, με στόχο τη βελτίωση της συνολικής αστικής εμπειρίας και την ενίσχυση της βιοποικιλότητας.

Μελέτες σχεδιασμού

Μετά τις επισκέψεις πεδίου και τις επιτόπιες αξιολογήσεις, ξεκίνησε μια σειρά προπαρασκευαστικών μελετών σχεδιασμού, οδηγώντας στην ανάπτυξη των πρώτων ιδεών για τις παρεμβάσεις. Η διαδικασία άντλησε στοιχεία από την ανάλυση του τοπικού μικροκλίματος, της κουλτούρας και της ιστορίας κάθε γειτονιάς, καθώς και από τις υφιστάμενες χρήσεις και τα δίκτυα υπηρεσιών, ώστε να εντοπιστούν ευκαιρίες για συμπληρωματικότητα και αναβάθμιση. Οι εταίροι αποτύπωσαν τις ιδέες τους σε εικονογραφημένα mood boards, που αποτελούν πλέον τη βάση για το επόμενο στάδιο.

Κοιτάζοντας μπροστά

Η επόμενη φάση του έργου θα επικεντρωθεί στη μετάβαση από τα αρχικά σχέδια σε τεχνικά ώριμες μελέτες υλοποίησης. Θα εκπονηθούν λεπτομερείς μελέτες σχεδιασμού, μηχανικής και κατασκευής, που θα καθορίσουν τις τεχνικές προδιαγραφές και τις απαιτήσεις λειτουργίας των παρεμβάσεων.

Κύρια παραδοτέα αυτού του σταδίου θα είναι η προετοιμασία των τευχών δημοπράτησης για τους εθνικούς δημόσιους διαγωνισμούς. Παράλληλα, οι εταίροι θα δρομολογήσουν δράσεις για πρώιμο διάλογο με την αγορά σχετικά με τη βιωσιμότητα, τις απαιτήσεις απόδοσης και την υλοποίηση, ώστε να διασφαλιστεί επάρκεια και ετοιμότητα.

Τον Σεπτέμβριο θα ξεκινήσει επίσης η διαδικασία συμμετοχής της κοινότητας, με τη διεξαγωγή ενός συμμετοχικού εργαστηρίου σε κάθε γειτονιά. Αυτές οι συναντήσεις θα στοχεύουν στην αλληλεπίδραση με τις τοπικές κοινότητες και θα διασφαλίζουν ότι οι παρεμβάσεις θα είναι τόσο τεχνικά άρτιες όσο και κοινωνικά προσαρμοσμένες. Τα εργαστήρια θα αποτελέσουν επίσης πλατφόρμα για την καταγραφή αναγκών, την ανάδειξη πιθανών ανησυχιών και την καλλιέργεια μιας αίσθησης συλλογικής ιδιοκτησίας πριν οι παρεμβάσεις πάρουν σάρκα και οστά.

Πηγή: Portico